حدود 40درصد از افراد در جامعه مبتلا به ریفلاکس معده هستند که در 15درصد موارد نیز این بیماری به شکل شدید و آزاردهنده‌ای بروز می‌کند. تغذیه مناسب می‌تواند در پیشگیری از توسعه این بیماری و حتی درمان آن نقش مؤثری ایفا کند. معده یکی از اعضای حیاتی انسان است که تغذیه‌مناسب نقش مهمی در حفظ و سلامتی آن دارد. برگرداندن یا ریفلاکس به حالتی اطلاق می‌شود که محتویات معده به داخل مری یا حتی دهان برمی‌گردد. تغذیه ناصحیح در ایجاد ریفلاکس معده نقش بسیار مهمی دارد چراکه یکی از دلایل اصلی این بیماری، مصرف مداوم غذاهای آماده، بسیار تند یا شور است. علائم این بیماری شامل سوزش سردل و ترش‌کردن است و برخی داروها ممکن است به تخفیف علائم این بیماری کمک کند.برای اطلاع از دلایل ابتلای افراد به این بیماری و نحوه پیشگیری و درمان آن با دکتر احمد ساعدی، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران و عضو هیأت مدیره انجمن تغذیه ایران و دکتر سیدمسعود کیمیاگر، متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
دکتر احمد ساعدی درباره موارد تغذیه‌ای که یک فرد مبتلا به ریفلاکس معده باید رعایت کند گفت: یکسری توصیه‌های تغذیه‌ای برای بیماری ریفلاکس از معده به مری یا GERD (Gastroesophageal reflux disease) وجود دارد که ازجمله مهم‌ترین آنها این است که بعد از غذا نباید سیگار کشیده شود یا در بدترین شرایط تا 30دقیقه بعد از تغذیه مصرف سیگار از نظر پزشکی توصیه نمی‌شود. البته پزشکان توصیه اکید دارند که بیماران مبتلا به ریفلاکس معده باید سیگار‌کشیدن را به‌طور کامل کنار بگذارند چرا که استعمال دخانیات وضعیت آنها را بدتر خواهد کرد. غذاهای دارای میزان چربی بالا می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری ریفلاکس شوند. مبتلایان به ریفلاکس همچنین باید حتما از مصرف غذاهای پرچرب مانند خامه، سرشیر، کباب‌کوبیده، آبگوشت و کله‌پاچه اجتناب کنند. در تهیه غذاهای معمولی و روزانه ناگزیر باید از روغن استفاده کرد اما باید توجه داشت که برای طبخ این نوع غذاها باید روغن و چربی بسیار کمی استفاده شود.
او با بیان اینکه شیرینیجات نیز برای افرادی که معده‌شان ترش می‌کند مفید نیست، گفت: توصیه تغذیه‌ای بعدی که می‌توان برای بیماران مبتلا به ریفلاکس ارائه کرد این است که از کربوهیدرات‌های خیلی ساده یعنی غذاهای شیرین زیاد استفاده نشود. غذاهای شیرین علاوه بر شیرینیجات میوه‌های شیرین را هم دربر می‌گیرد. درصورت رعایت این مسئله وضعیت بیماران دچار ریفلاکس بهبود خواهد یافت. توصیه دیگر در این زمینه این است که شخص نباید بلافاصله بعد از مصرف غذا بخوابد و توصیه شده درصورتی که فرد نیاز به استراحت دارد حتما تا یک ساعت بعد از غذا نخوابد. بیماران مبتلا به ریفلاکس از معده به مری باید کمتر از غذاهای ادویه‌دار و تند و ترش استفاده کنند. هنگام خواب نیمروزی یا شبانگاهی باید حتما نیم‌تنه شخص بالا قرار بگیرد. باور عمومی مبنی براینکه افراد در زمان خواب باید سر خود را روی بالش بگذارند یا متکایی زیر سرخود بگذارند در مورد مبتلایان به ریفلاکس صحیح نیست، این اشخاص در زمان خواب باید بالاتنه را بالاتر از پایین تنه قرار دهند چراکه این کار کمک می‌کند تا غذاهایی که خورده شده از معده بالا نیاید و به مری منتقل نشود.
این متخصص تغذیه درباره دلایل شیوع بیشتر سرطان مری در شمال کشور نیز گفت: شمال ایران در کمربند مشکلات مربوط به سرطان مری قرارگرفته است. در حدود پنج تا شش‌دهه پیش‌به نخستین موارد سرطان مری در شمال ایران پی‌بردند و آن را به مصرف چای داغ نسبت دادند. البته تحقیقات بعدی در این‌باره از سال1352 آغاز شده و دانشگاه علوم پزشکی جزو پیشگامان تحقیقات در این عرصه است. بر مبنای این تحقیقات نظریه قدیمی چای داغ رد شد و مشخص شد که چای داغ می‌تواند عامل بروز سرطان باشد اما نمی‌تواند اصلی‌ترین عامل باشد و احتمالا مشکلات ژنتیک هم در آن دخیل است؛ مانند بروز بیماری تالاسمی در شمال کشور که یکی از عوامل آن به مشکلات ژنتیک بازمی‌گردد؛ پس نمی‌توان استفاده از چای داغ در مناطقی مانند استان گلستان را عامل اصلی سرطان مری دانست.
او درباره سرطان‌زا بودن این بیماری گفت: ریفلاکس معده جزو عوامل بروز سرطان معده محسوب نمی‌شود، مگر اینکه زمینه سرطان معده وجود داشته باشد، در این صورت ریفلاکس معده می‌تواند باعث تشدید احتمال بروز سرطان معده در فرد شود. دکتر سید مسعود کیمیاگر نیز در توضیح ریفلاکس معده که بسیاری از کارشناسان آن را شایع‌ترین بیماری گوارشی در کشور می‌دانند گفت: ریفلاکس به‌معنای بازگشت مجدد است و زمانی که ما این اصطلاح را درباره معده به‌کار می‌بریم به این معناست که احتمالا محتویات معده به مری بازگشت می‌کند و ممکن است حتی در دهان احساس شود. درباره کلیه هم واژه ریفلاکس به‌کار می‌رود که به‌معنای بازگشت ادرار به کلیه است اما بحث ریفلاکس معده منحصرا به‌معنای بازگشت غذاست. بیماری ریفلاکس معده تا حدی متاثر از زمینه‌های ژنتیک و خانوادگی است؛ البته مقداری هم عادات غذایی روی این بیماری تأثیر می‌گذارد.
این متخصص تغذیه درباره دلایل بروز ریفلاکس معده گفت: از دیدگاه تغذیه، خوردن غذاهای حجیم زمینه ابتلای احتمالی به ریفلاکس معده در افراد را فراهم می‌کند. معمولا افرادی که دچار ریفلاکس معده می‌شوند پس از خوردن غذا احساس مزه ترشی در گلوی خود می‌کنند که این اتفاق درواقع به‌دلیل بازگشت اسید از معده به مری روی می‌دهد. بنابراین غذاها نباید در حجم زیاد خورده شوند و باید وعده‌های غذایی را کوچک کرد و تعداد آنها را افزایش داد.
دکتر کیمیاگر با اشاره به موارد تغذیه‌ای که باید بیماران مبتلا به ریفلاکس رعایت کنند گفت: یکی دیگر از توصیه‌های مهم در این زمینه این است که اشخاص پس از خوردن غذا دراز نکشند و آب زیاد همراه غذای خود نخورند. افرادی که دچار ریفلاکس معده هستند کلا در برابر غذاهای آبکی حساس هستند و خوردن آب زیاد حالت ریفلاکس را در آنها تشدید می‌کند. این افراد نباید کمربند یا گن خود را سفت ببندند. همچنین این اشخاص باید تلاش کنند کمتر غذاهای سنگین و سرخ‌کردنی مصرف کنند. این افراد باید مواظب تغذیه خود باشند چرا که بیماری‌های دستگاه گوارش ممکن است زمینه‌ساز سرطان شوند.
چگونه از شر ریفلاکس معده رهایی یابیم
بیماری‌های گوارشی ازجمله بیماری‌هایی هستند که باید آنها را جدی گرفت؛ چرا که این بیماری‌ها به‌طور مستقیم با معده و مری مرتبط هستند و عوارض جانبی این بیماری‌ها می‌تواند برای فرد بسیار خطرناک باشد. اگر چه بسیاری از این بیماری‌ها به‌طور مستقیم از عوامل ایجاد بیماری سرطان در فرد محسوب نمی‌شوند اما می‌توانند زمینه‌ساز ابتلای فرد به این بیماری مهلک شوند. یکی از شایع‌ترین این بیماری‌ها ریفلاکس معده است، در بسیاری از مواقع در گلوی خود احساس ترشی می‌کنیم و شاید به‌اصطلاح سوزشی نیز در سر دل احساس کنیم و دلیل آن را ندانیم و به پزشک متخصص تغذیه جهت پیشگیری و درمان مراجعه نکنیم، در این صورت حالت ریفلاکس معده تشدید می‌شود و همواره از آن رنج خواهیم برد. بنابراین درصورت احساس حالت ترش کردن باید سریع به پزشک مراجعه کرده و دلایل این وضعیت را جویا شویم. پس از مراجعه به پزشک نیز باید توصیه‌های تغذیه‌ای و توصیه‌هایی که بیشتر با تغییر سبک تغذیه مرتبط هستند را رعایت کنیم تا از شدت بیماری ریفلاکس معده کاسته شده و به مرور فرایند درمان به‌طور طبیعی و بدون استفاده از دارو انجام گیرد؛ چرا که مصرف دارو نیز عوارض جانبی دارد و می‌تواند باعث بروز ناراحتی‌های گوارشی دیگری شود.بهترین حالت برای درمان این بیماری رعایت همان ضرب‌المثل مشهور پیشگیری بهتر از درمان است. در واقع افراد نباید بگذارند بیماری‌های گوارشی نظیر ریفلاکس معده ادامه یابد و تبدیل به یک بیماری حاد و مزمن شود. ریفلاکس معده به‌معنای بازگشت ماده غذایی از معده به مری است که اغلب این حالت آنگونه که پزشکان متخصص تغذیه می‌گویند به‌دلیل پرخوری و بدخوری رخ می‌دهد.
